معمولاً وقتی حرف از روغن در خودرو می‌شود، ذهن‌ها به سمت روغن موتور می‌رود اما در خودرو روغن‌های دیگری هم استفاده می‌شود که یکی از آن‌ها روغن گیربکس یا واسکازین است. این روغن هم مثل روغن موتور بسیار مهم بوده و باید در زمان مناسب تعویض شود. در ادامه با واسکازین و علائم تعویض و زمان مناسب تعویض روغن گیربکس دستی و اتومات آشنا خواهیم شد.

روغن گیربکس یا واسکازین چیست؟

به‌طورکلی، اکثر قطعات متحرک و مکانیکی خودرو به روغن‌کاری نیاز دارند تا بتوانند به‌طور روان و راحت کار کرده و سائیده نشده یا اصطکاک را به حداقل برسانند. گیربکس هم که نیروی موتور را به چرخ‌ها انتقال می‌دهد، به روان‌کاری نیاز دارد که این کار توسط روغن گیربکس یا آن‌طور که در ایران رایج شده واسکازین صورت می‌گیرد.

واسکازین چیست و چرا از آن استفاده می‌کنیم؟

واسکازین واژه‌ای روسی به معنای روغن گیربکس یا همان روغن جعبه‌دنده (Gear oil) است.

از روغن جعبه‌دنده برای روان‌کاری قطعات متحرک موجود در جعبه‌دنده (گیربکس)، دیفرانسیل و جعبه‌فرمان خودرو استفاده می‌شود. این روانساز دارای گرانروی ناچیز (حتی در دماهای بالا) بوده و باید با فلزات موجود در جعبه‌دنده (فولاد و آلیاژهای مس) سازگاری کافی داشته باشد.

این روغن‌ها در گیربکس و دیفرانسیل خودرو استفاده می‌شوند و اصولا با توجه به نوع کارایی که دارند ساختار متفاوتی با روغن موتور دارند. در نتیجه دارای مواد افزودنی مخصوصی هستند که چرخ‌دنده‌ها را در مقابل فشار محافظت می‌کند. ازآنجایی که روغن جعبه‌دنده مخصوص دیفرانسیل در شرایط سخت تری کار می‌کند، باید از روغن دنده گیربکس قوی‌تر  باشد.


چرا باید روغن گیربکس تعویض شود؟

گیربکس از مهم‌ترین بخش‌های قوای محرکه خودرو است که اگر خراب شود یا با اختلال مواجه شده باشد، عملاً خودرو امکان حرکت نخواهد داشت؛ بنابراین، باید راه‌های جلوگیری از خرابی گیربکس را بدانیم که یکی از آن‌ها تعویض به‌موقع واسکازین است. این روغن که سلامت گیربکس و قطعات وابسته به آن را تضمین می‌کند، تاریخ انقضای مشخصی دارد و پس از آن، خاصیت خود را از دست خواهد داد. در این صورت، روغن گیربکس تبدیل به مایعی مانند آب می‌شود که از عهده روغن‌کاری و روان‌سازی برنمی‌آید و این می‌تواند آسیب‌های جدی به گیربکس وارد کند.

زمان تعویض روغن گیربکس چه موقع است؟

فرقی نمی‌کند که گیربکس‌تان دستی است یا اتوماتیک؛ در هر حال، نیاز به تعویض روغن گیربکس وجود دارد. اما چرا و چه موقع؟ چرایش را که در بخش‌های قبل گفتیم اما اجازه بدهید که با تفکیک گیربکس اتومات و دستی کمی بیشتر در این‌باره صحبت کنیم:

۱. تعویض روغن در گیربکس دستی

در گیربکس‌های دستی معمولا پس از مدتی که از خودرو استفاده شد، روغن گیربکس آلوده می‌شود. البته ممکن است روغن کماکان کیفیت و حالت طبیعی‌اش را حفظ کند، اما واقعیت این است که دچار آلودگی شده است. در حقیقت به‌مرور زمان، فرسایش دنده و یاتاقان باعث ایجاد ذرات فلزی بسیار ریزی در حد ذرات میکروسکوپی در روغن گیربکس می‌شود؛ ذراتی که سیال را غلیظ و آلوده می‌کنند. این آلودگی مانع از آن می‌شود که روغن گیربکس به‌درستی عملیات روان‌سازی را انجام بدهد. پس باید زمان تعویض روغن گیربکس دستی را بدانید.

کارشناسان و اهل فن معتقدند که هر ۵۰ تا ۱۰۰هزار کیلومتر باید به فکر تعویض روغن باشید. البته اگر از خودرو زیاد از حد کار می‌کشید و در شرایط دشوار رانندگی می‌کنید، زمان تعویض روغن گیربکس به هر ۲۵هزار کیلومتر هم خواهد رسید. راننده‌های تازه‌کار، کسانی که مدام در ترافیک اسیر می‌شوند و راننده‌های کوه و کوهستان باید حواس‌شان را جمع کنند و زودتر از ۵۰ تا ۱۰۰هزار کیلومتر اقدام به تعویض روغن گیربکس کنند. به‌طور کلی، زمانی که نیاز به تعویض دنده زیاد باشد، زمان تعویض روغن هم زودتر از حالات عادی و طبیعی فرامی‌رسد.

۲. تعویض روغن در گیربکس اتوماتیک

در گیربکس‌های اتوماتیک حرارت بیشتری نسبت به گیربکس‌های دستی ایجاد می‌شود. همین افزایش دما و حرارت است که کیفیت روغن را کم می‌کند. فرسودگی قطعات داخل گیربکس هم مزید بر علت می‌شود و زمان تعویض روغن گیربکس را جلو می‌اندازد. پس اگر می‌خواهید که عملکرد خودرو را تحت‌تأثیر مسائلی قرار ندهید که قابل‌پیشگیری هستند، حواستان به تعویض روغنِ به‌موقع باشد. نظر کارشناسان برای زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک هر ۱۰۰هزار تا ۱۵۰هزار کیلومتر است. البته اگر زودتر دست به کار شوید و مثلا هر ۵۰هزار کیلومتر تعویض روغن گیربکس را انجام بدهید هم ضرری ندارد.

نشانه‌های تعویض روغن گیربکس

همیشه به نشانه‌ها دقت کنید؛ نشانه‌ها می‌توانند راهنمای مناسبی برای نگهداری درست و اصولی از خودرویتان باشند. مثلا نشانه‌هایی وجود دارند که خبر از فرارسیدن زمان تعویض روغن گیربکس می‌دهند. واقعیت این است که هر روغنی روی جعبه خود زمان تعویض را هم اطلاع می‌دهد. پس روی قوطی بدنه روغن گیربکس را بخوانید تا شما را در جریان زمان مناسب برای تعویض قرار بدهد. برای برنامه‌ریزی جهتِ تغییر روغن گیربکس به اطلاعات محصول دقت کنید. اما این را هم یادتان باشد که گاهی، زمان تعویض روغن گیربکس زودتر از موقعی می‌رسد که روی جعبه و قوطی آن نوشته شده است. نشانه‌های زیر را در نظر بگیرید تا در دردسر نیافتید:

  •   اگر دنده‌ عوض‌کردن برایتان دشوار شده، نگاهی به روغن گیربکس داشته باشید.
  •    در رفتن دنده هم می‌تواند نماد و نشانه‌ای از فرارسیدن زمان تعویض روغن گیربکس باشد.
  •    اگر خودرو را روشن کرده‌اید اما حرکت نمی‌کند و صداهای قرچ‌وقروچی ناخوشایند از زیر آن به گوش می‌رسد هم باید به فکر تعویض روغن گیربکس باشید یا دست‌کم کیفیت و وضعیت آن را بررسی کنید.

    نحوه سنجش سطح روغن گیربکس

برای اینکه به زمان مناسب تعویض روغن گیربکس پی ببرید، علاوه بر در نظرگرفتن نشانه‌هایی که گفته شد، راه دیگری هم وجود دارد. در واقع با یک آزمایش ساده می‌توانید متوجه شوید که آیا گیربکس شما به اندازه کافی دارای روغن هست یا نه. برای اینکار باید:

۱. خودرو را روشن کنید و دقایقی منتظر بمانید

۲. گیج روغن گیربکس را بیرون بیاورید

۳. گیج را با یک دستمال پاک و تمیز کنید

۴. حالا گیج را دوباره سر جایش بگذارید و دومرتبه بیرون بیاورید

۵. خط روغن روی گیچ را بررسی کنید و ببینید که روغن کم شده یا نه

۶. اگر روغن کم شده باشد، باید به آن روغن گیربکس اضافه کنید