تفاوت روغن گیربکس، واسکازین و روغن جعبه دنده چیست؟

روغن گیربکس که به آن روغن جعبه دنده هم می­ گویند، از جمله روغن­هایی می‌باشد که برای روانکاری قطعات خودرو مثل قطعات موجود در جعبه دنده و دیفرانسیل، طراحی گردیده است.

روغن گیربکس کاربردهای دیگری نیز برای جعبه دنده دارد، این روغن خاصیت خنک­ کنندگی و توانایی انتقال قدرت از موتور را دارد و مانند یک سیال لزج عمل می­ کند.

اگر نام واسکازین را شنیده ­اید، بدانید که منظور همان روغن گیربکس است که در زبان روسی به  آن واسکازین گفته می‌­شود.در واقع روغن گیربکس روغن جعبه دنده و واسکازین سه نام مختلف برای یک نوع محصول می‌باشد که از آن برای روانکاری جعبه دنده استفاده می‌شود.

اما این دو روغن نام برده شده با یکدیگر یک تفاوتهایی نیز دارند و آن هم در نحوه عملکردشان می‌­باشد. غلظت و گرانروی این روغن­ها متفاوت است البته در برخی از مواقع این امکان وجود دارد که از روغن گیربکس اتوماتیک، برای گیربکس دستی هم استفاده کنند، اما برعکس آن امکان پذیر نیست.

انواع اصلی روغن‌های گیربکس با توجه به کاربردشان

روغن­های گیربکس در دو نوع یافت می­ شوند که ما در این مقاله به آن دو ویژگی و عملکردشان خواهیم پرداخت، از جمله روغن­های گیربکس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برخی از روغن­ها برای روانکاری قطعات دیفرانسیل و همچنین جعبه دنده­های دستی به کار می­ رود، که به آن­ها MTF یا Mannual Transmission Fluid گفته می­ شود.
• برخی دیگر از روغن­هایی که در جعبه دنده و یا گیربکس اتومات استفاده می­ شوند و برای روانکاری آن­ها کاربرد دارند، به نام ATF یا Automatic Transmission Fluid شناخته می‌­شوند.

همانطور که اشاره کردیم این دو روان کننده قطعات، با یکدیگر از تفاوت برخوردار می­ باشند، که ما ابتدا تعریفی از جعبه دنده دستی و اتوماتیک ارائه می­ دهیم تا تفاوت آن­ها را به خوبی فرا گیرید.

گیربکس دستی و گیربکس یا جعبه دنده اتوماتیک دارای کاربردهایی مشابه یکدیگر هستند و با تعویض دنده، افزایش قدرت و سرعت و حرکت امکان پذیر می‌شود اما تفاوت آنها در شیوه انتقال قدرت با توجه به نوع روغن گیربکس خودرو می‌باشد.

جعبه دنده دستی (Manual Gearbox)

جعبه دنده قطعه ­ای می‌­باشد که در آن دو شافت و میله به همراه دنده ­های مختلف یافت می­ شود. هنگامی که شما موقعیت دنده را تغییر می­ دهید، انتقال قدرت در این سیستم انجام می‌­شود و دنده ­ها را درگیر می‌­کند. درگیر شدن دنده ­ها خود موجب تولید حرارت، اصطکاک قطعات با یکدیگر و همچنین ایجاد قدرت می‌­شود.

با توجه به این عوامل ذکر شده، روغن گیربکس برای خودرو و حفظ سلامت قطعات ماشین خودرو لازم و ضروری می­ باشد و مانع از ایجاد ساییدگی و خوردگی قطعات شده و دنده خیلی راحت به حرکت خود ادامه می­ دهد. روغن گیربکس دستی منحصر به فرد دارای ویژگی­های زیر می‌­باشد:

• ویسکوزیته یا گرانروی:

یکی از مهم­ترین ویژگی­هایی که می­ توان به آن اشاره کرد، گرانروی روغن دنده می‌­باشد. روغن دنده از غلظت بیش­تری نسبت به روغن موتور برخوردار است. یکی از دلایل بالا بودن غلظت آن درگیر شدن دنده­‌ها است، به همین دلیل غلظت روغن باید به صورتی باشد که، تمام نیرو و فشاری که به دنده وارد می­ شود را دفع کند و کل سیستم را نیز تحت پوشش قرار دهد.

• مقاومت در برابر حرارت­های بالا:

از جمله قابلیت­های دیگری که روغن دنده باید داشته باشد، این است که در برابر حرارت و گرما مقاومت داشته و این موضوع برای سلامتی قطعات بسیار حیاتی و ضروری است، زیرا اگر دنده­‌ها در تماس با هم حرارت تولید کنند، در این صورت حرارت موجود در دنده ­ها، می­تواند خطرات جدی را به همراه داشته باشد.

بنابراین در هنگام تولید روغن دنده، باید تمام این ویژگی­ها نیز لحاظ گردد و به صورتی طراحی شود که نقطه جوش بالایی داشته باشد. یکی از وظایف روغن دنده در گیربکس دستی انتقال حرارت از دنده­‌ها می‌­باشد.

• مقاومت در برابر فشار بالا:

گیربکس­های دستی در خودرو به گونه ­ای طراحی شده ­اند، که دنده ­ها در معرض فشار بالایی قرار می­ گیرند و به همین علت روغن دنده به کار برده شده همانطور که گفتیم، باید در مقابل فشار مستحکم باشد و مقاومت کند

در غیر این صورت خوردگی و ساییدگی ایجاد شده و دنده ­ها به مرور از بین خواهند رفت. اگر می‌­خواهید که روغن دنده در مقابل فشار پایداری خود را حفظ کند و استحکام کافی داشته باشد، می‌­توانید به آن مکمل ( EP (extreme pressure و مکمل ضد ساییدگی ( antiwear additives ) اضافه کنید.

جعبه دنده اتوماتیک (Automatic Transmission)

در هنگام تولید جعبه دنده ­ها باید برخی از موارد لحاظ گردد، که برای بهبود عملکرد خودرو از اهمیت برخوردار می‌­باشند، جعبه دنده باید شامل، مبدل گشتاور هیدرولیکی و یک مجموعه خورشیدی با نسبت دنده ­های گوناگون باشد. که موجب می­ شود دنده ­ها به صورت خودکار به وسیله سامانه کنترل هیدرولیکی تعویض گردند.

دنده­‌هایی که در گیربکس اتوماتیک به کار رفته­ اند با دنده گیربکس دستی تفاوت­هایی دارند، این دنده­‌ها در اتوماتیک از گیربکس دستی کوچک­تر هستند و همچنین قطعات در گیربکس اتوماتیک بیش­تر با هم در برخورد قرار می­ گیرند.

به دلیل تفاوت­هایی که دنده­‌ها در این دو سیستم با یکدیگر دارند، روغن دنده ­ها نیز باید از تفاوت برخوردار باشند، که ما در این مقاله بیان می‌­کنیم.

وظیفه روغن گیربکس تنها روانکاری دنده و جلوگیری از سایش آن­ها نمی ­باشد، بلکه قابلیت انتقال قدرت از پمپ روغن به کلاج نیز است، این امر باعث کنترل کردن حرکت دنده ­ها در سیستم خودرو شده، بنابراین در طراحی روغن گیربکس جعبه دنده اتوماتیک تمام ویژگی­های زیر باید در نظر گرفته شود:

• ویسکوزیته یا گرانروی:

در هنگام تولید واسکازین جعبه دنده اتوماتیک میزان گرانروی و ویسکوزیته آنان باید پایین باشد، که این گونه روغن‌ها نسبت به روغن­های دستی رقیق­تر هستند، این روغن هیدرولیک وظیفه روانکاری تمام قطعات خودرو را دارد زیرا قطعات در آن بیش­تر در معرض برخورد هستند.

طبق یافته ­های انجام شده، بهترین شاخص برای روغن دستی 0W-5 یا 5W-10 می‌­باشد. از جمله قابلیت­هایی که روغن گیربکس اتوماتیک دارد، می­ توان به  توانایی انتقال قدرت از موتور به گیربکس و قابلیت سیالیت روغن اشاره کرد.

• مقاومت در برابر دماهای بالا:

یکی از بهترین و مهم­ترین ویژگی­هایی که روغن گیربکس اتوماتیک دارد، خاصیت خنک­ کنندگی آن است و همانند مایع خنک­ کننده سیستم رادیاتور می‌­باشد. این روغن دارای خاصیتی است، که گرمای موجود در دنده ­ها را از بین برده و مانع از این می­ شود که دنده ­ها در معرض گرما قرار بگیرند.

به دلیل این که نقطه جوش در اتوماتیک نسبت به روغن دستی بسیار پایین است، به آن مکمل ­هایی اضافه کرده ­اند که بیش­تر عمر داشته باشد.

• مقاومت در برابر تشکیل کف:

در این مقاله تمام ویژگی­هایی که روغن‌های دستی و اتوماتیک باید داشته باشند را لحاظ کردیم، حال می­ خواهیم در رابطه با خاصیت مقاومت آن در مقابل تشکیل کف گفتگو کنیم.

قابلیت دیگری که روغن­های اتوماتیک دارند، خاصیت جلوگیری از تشکیل کف می­ باشد، گیربکس دستی نیز با کف و حباب کردن موجب می‌­شود که انتقال قدرت به سیستم گیربکس به درستی انجام نشود به همین دلیل روغن گیربکس دستی نیز دارای خاصیت ضد کف است.

افزودنی‌های اصلی روغن جعبه دنده

برای بهبود عملکرد روغن جعبه دنده به آن برخی از مواد افزودنی اضافه می­ کنند که مانع از برخی مشکلات می­ شود، این افزودنی‌ها شامل وارد زیر می­ باشند که هر کدام نیز دارای خاصیت­هایی هستند:

• افزودنی‌های ضد سایش، ضد ترک و EP:

این افزودنی­ها همانطور که از اسمشان کاملا مشخص است، مانع از سایش و ترک قطعات در هنگام تماس و برخورد با هم می­ شوند، در واقع از میزان اصطکاک بین آن­ها کم می‌کند.

• افزودنی کاهنده نقطه سیلان:

برای اینکه روغن در دماهای پایین از عملکرد بهتری برخوردار باشد، نیاز است که با اضافه کردن این افزودنی به روغن، نقطه انجماد روغن جعبه دنده را کاهش داد.

• افزودنی‌های خوردگی و اکسیداسیون:

قطعات حتما باید در مقابل خوردگی شیمیایی و اکسیداسیون مقاومت داشته باشند، به همین دلیل به روغن جعبه دنده افزودنی­هایی اضافه می­ کنند که این ویژگی را داشته باشد، همانطور که خود می‌­دانید اکسیداسیون و واکنش شیمیایی موجود فرسودگی و تخریب فلزات می‌­شود.

روغن دنده برای خودرو‌های گیربکس اتوماتیک چگونه است؟

خودرو­هایی که به صورت اتوماتیک هستند و عملکرد آن­ها به صورت هیدرولیکی می‌­باشد، نیاز است روغن­های آن به گونه ­ای باشند که با استفاده از فشار روغن و تنظیم مقدار فشار آن، نیرو و قدرت کافی از موتور به چرخ منتقل شود.

عوض کردن دنده­‌ها با استفاده از تغییر مسیر و کنترل فشار جریان روغن در گیربکس، به وسیله شیر برقی انجام می­ شود. برای کنترل تمام این قسمت­های گوناگون، نرم افزاری بر روی واحد الکتریکی گیربکس نصب می‌کنند.

به دلیل این که از آن قسمت­هایی که روغن به بیرون نشت می‌کند، ذرات و گرد و غبار عبور می­ کنند، کارایی طولانی مدت روغن در دمای بالای روغن گیربکس، سریع دچار استهلاک شده و آن قابلیت و خاصیت اولیه خود را از دست می‌­دهد. بنابراین برای جلوگیری از این امر، همانطور که روغن موتور را چک می­ کنید، آن را نیز باید مورد بررسی قرار دهید. رنگ این گونه روغن­ها نیز معمولا به رنگ قرمز است.

تعویض روغن گیربکس

• در گیربکس‌های دستی:

یکی از مهم­ترین موضوعاتی که باید به آن توجه کنید، تعویض به موقع روغن­های گیربکس دستی می‌­باشد، مشکلی که در روغن­ها به وجود می‌­آید، تغییر در سطح کیفیت آن نیست، بلکه به دلیل آلودگی است که ایجاد می­ شود و حتما باید تعویض گردند.

آلودگی که در آن ایجاد می‌­شود به دلیل فرسایش یاتاقان و دنده ­ها است و به مرور موجب این مشکل شده و عمر سیستم انتقال قدرت را کاهش می‌­دهد. تمام این مشکلات میزان عملکرد روغن را پایین آورده و وجود این ذرات فلزی باعث می­ شود که جعبه دنده به خوبی روانکاری نشود.

• در گیربکس‌‌های اتوماتیک:

حال در رابطه با گیربکس­های اتوماتیک باید بگوییم که کیفیت سیال گیربکس اتوماتیک به مرور زمان پایین آمده و دلیل این امر نیز، این است که در گیربکس اتوماتیک، حرارت و فشار بیش­تری ایجاد می‌شود.

همچنین همانند گیربکس­های دستی که گفته شد، امکان آلوده شدن آن­ها نیز توسط غبار وجود دارد و در نتیجه عمر سیستم انتقال قدرت نیز با گذشت زمان کاهش پیدا می­ کند.

زمان تعویض واسکازین

واسکازین نیز جزء مسائل مهمی می‌­باشد که به زمان تعویض آن باید دقت کرد، اگر واسکازین را به موقع و به طور منظم تعویض کنید، موجب می­ شود، قطعات عملکرد بهتری داشته و طولانی­تر عمر کنند، همچنین تعویض به موقع آن به روانکار کردن گیربکس نیز کمک می­ کند. از جمله ویژگی­های دیگر آن می­ توان به کاهش صدا­های ناهنجار و بهبود عملکرد و همچنین کاهش درجه حرارت گیربکس اشاره کرد.

حال باید بگوییم که زمان تعویض واسکازین نیز بستگی به این موارد دارد: نوع روغن و گیربکس خودرو، شرایط آب و هوایی که در آن قرار گرفته ­اید و همچنین نوع کارکرد آن می‌­باشد، اما در بیش­تر مواقع، افراد هنگامی که دیسک و کلاج را تعویض می­ کنند، واسکازین را نیز عوض می­ کنند. معمولا میزان طول عمر کلاج خودرو که در شهر­ها و جاده­ها در حال حرکت است، به اندازه کارایی 100 هزار کیلومتر می­ باشد، بنابراین بعد از رسیدن به این میزان و تعویض کلاج، واسکازین گیربکس را نیز تعویض کنید.

نشانه‌های تعویض و نشتی روغن گیربکس

• رنگ واسکازین:

زمانی که روغن گیربکس در حال نشتی باشد و موقع تعویض آن فرا رسد، علائمی از خود نشان می‌­دهد که ما در ادامه این مقاله به آن­ها اشاره خواهیم کرد، بنابراین با ما همراه باشید.

اولین علائم رنگ آن است که باید رنگ روغن گیربکس را بررسی کنید. همانطور که اشاره شد، رنگ روغن گیربکس به طور معمول قرمز است، اما وقتی که نیاز به تعویض داشته باشد، به رنگ قهوه­ای می‌­شود و کامل نیز مشخص است.

• بو و غلظت واسکازین:

عامل بعدی که از طریق آن می‌­توانید از زمان تعویض واسکازین اطلاع داشته باشید، میزان غلظت و بوی آن است. از ویژگی­های روغن گیربکس این می‌­باشد که مایعی کاملا صاف و یکدست است و هنگامی که آن را مشاهده می­ کنید حالت چربی و روغنی دارد، در واقع خیلی شبیه به روغن موتور و ترمز است و بویی مثل نفت دارد.

حال هنگامی که روغن گیربکس زمان تعویضش برسد، دیگر این ویژگی­ها در آن دیده نمی­ شود و بوی آن مثل نفت نیست و همانند روغنی سوخته است.

حال باید قسمتی را بررسی کنید که مایع از آن جا نشت کرده است که در واقع روغن معمولا از قسمت جلو و یا وسط ماشین نشت می­ کند. شما زمانی که ماشین خود را پارک کرده ­اید و مشاهده نمودید که از قسمت جلو و یا وسط ماشین مایع قرمز رنگ بیرون زده است، بدانید که زمان تعویض روغن فرا رسیده و نشت کرده است.

اگر شما جزء افرادی هستید که به سلامتی ماشین خود اهمیت میدهید، همیشه به نشانه‌ها و علائم ماشین دقت کنید، ما شما را با برخی دیگر از نشانه ­ها آشنا می‌­سازیم.

مثلا اگر سطح روغن گیربکس کاهش پیدا کند، از خود نشانه ­هایی مانند عملکرد­های ضعیف نشان می‌­دهد که معمولا موجب نشتی روغن خودرو می‌­شود. زمانی که روغن گیربکس تمام شود، گیربکس کار نمی­ کند و این عامل هم با خود نشتی به همراه خواهد داشت. در هنگام مشاهده نشتی روغن حتما آن را به تعمیرگاه برده و مشکل را رفع کنید.

سه واسکازین‌ برتر دنیا برای گیربکس‌ دستی

ما در این مقاله قصد داریم که به شما سه نوع از بهترین و با کیفیت­ ترین واسکازین­های برند در دنیا را معرفی کنیم که برای عملکرد عالی ماشین نیز بسیار موثر هستند، هر چند که امروزه بیش­تر ماشین­هایی که جدید و به روز هستند، به شکل هیدرولیکی می‌­باشد، اما در ایران طیق وسیعی از خودروها گیربکس دستی دارند:

• موبیل LS:

این محصول پایداری و مقاومت عالی دارد و در میان بسیاری از روانکارها از معروفی­ترین برند برخوردار است، محصول اگزون موبیل که محصول کشور آمریکا می­ باشد، در مقابل دما تا 50 درجه سانتی­گراد نیز از خود مقاومت نشان می‌­دهد.

این نوع واسکازین به گون ه­ای طراحی گشته است که گرانروی آن در دمای بالا نیز حفظ می‌­شود و در عملکرد گیربکس نیز مشکلی ایجاد نخواهد شد. این نوع روانکار ویژگی­های منحصر به فرد دیگری نیز دارد و به کارگیری آن در دیفرانسیل‌‌های بسیار خاص لغزش ‌محدود نیز توصیه می­ گردد. عناصر به کار رفته در موبیل LS گوگرد و فسفر است و خللی در خوردگی قطعات خودرو ایجاد نخواهد کرد.

• ردلاین MT-90:

واسکازین برای بهبود عملکرد خودرو اهمیت بسیاری دارد که یکی از مهم­ترین وظایف آن­ها کاهش لغزش بین دنده ­ها و همچنین افزایش عملکرد همگام­ سازی دنده­ها می‌­باشد، واسکازینی که دارای این ویژگی­ها باشد و موجب طول عمر بیش­تر دنده­‌ها شود، ردلاین MT-90 است، که جزء سه واسکازین برتر در جهان شناخته شده است.

این واسکازین موجب می­ شود در آب و هوای سرد نیز حرکت دنده به راحتی انجام شود. از جمله محصولات دیگر روغن ردلاین، ویژگی­های عالی دارند و به قطعات مسی و برنجی هیچ صدمه ای نمی ­رسانند. ردلاین به گونه­ای طراحی گردیده که از پایداری بسیاری برخوردار است.

• رویال پرپل مکس‌ گیر:

اگر به دنبال واسکازینی هستید که دارای استاندارد جهانی API GL باشد، ما به شما عزایزان توصیه می­ کنیم که از واسکازین رویال پرپل مکس گیر استفاده کنید، این واسکازین قابلیت­هایی را برای شما ایجاد می­ کند که می­توانید مدت زمان زیادی واسکازین خود را تعویض نکنید و عملکرد خودرو خود را نیز افزایش دهید.

منابع: machinerylubrication.com | en.wikipedia.org